Źródło danych
Trzyetapowe badania ewaluacyjne nad skutecznością programu Archipelag Skarbów® przeprowadzone w latach 2007–2008 (S. Grzelak, 2009) na grupie 1300 gimnazjalistów wykazały jednoznacznie pozytywny, silny i w wielu obszarach trwały (badanie po pół roku) wpływ programu na młodzież. W badaniu rygorystycznie przestrzegano ścisłych procedur metodologii ilościowych badań ewaluacyjnych [grupa kontrolna, losowy dobór, procedura double blind, trzy etapy badań: a) pretest, b) badanie efektów bezpośrednich miesiąc po zakończeniu programu, c) badanie trwałości efektów sześć miesięcy po zakończeniu programu].
Skala i zakres opisanych efektów czynią obecnie Archipelag Skarbów® najbardziej wszechstronnym spośród skutecznych programów profilaktycznych skierowanych do młodzieży 14-, 15-, 16-letniej. Tak wysoką skuteczność program zawdzięcza wykorzystaniu współczesnej wiedzy o skutecznych strategiach profilaktycznych, metodyce dostosowanej do wrażliwości współczesnej młodzieży, dbałości o wysoką jakość realizacji oraz nieustannym modyfikacjom i udoskonaleniom.
Jeśli chodzi o młodzież licealną, wcześniejsze badania ewaluacyjne (Grzelak, 2006) wykazywały pozytywne efekty pierwotnej wersji programu („Wyspa Skarbów”).
W badaniach z lat 2007–2008 z przyczyn organizacyjno-technicznych nie uwzględniono młodzieży z przeciętnych liceów, a jedynie ze średnich szkół zawodowych, i to
w większości tych gromadzących najtrudniejszą młodzież. Bezpośredni odbiór programu przez trudną młodzież był bardzo pozytywny. Również krótkotrwałe efekty programu (po miesiącu) okazały się bardzo obiecujące. Niestety, w trzecim badaniu, po sześciu miesiącach, niektóre efekty pozytywne wygasły i wystąpił negatywny efekt dotyczący picia alkoholu. Prawdopodobnym wyjaśnieniem tego skutku ubocznego jest kontrast między bardzo silną motywacją do zmiany stylu życia i nadzieją, jaką program rozbudził wśród młodzieży, a brakiem dalszego wsparcia i kontynuacji pracy profilaktycznej. Młodzież z grup ryzyka narażona na silne działanie czynników ryzyka i pozostawiona po programie sama sobie mogła ulec zniechęceniu.
W świetle posiadanych przez nas danych program jest skutecznym narzędziem pracy dla przeciętnej młodzieży licealnej, i to zwłaszcza z klas młodszych (młodzież 15–16-letnia). Jeśli chodzi o klasy starsze oraz o szkoły, w których skomasowana jest młodzież z grup ryzyka, należy indywidualnie zaplanować przebieg realizacji programu. Musi być ona wzbogacona albo o dodatkowe działania profilaktyczne prowadzone przez samą szkołę, albo o dodatkowy mityng z młodzieżą przeprowadzony przez ekipę Archipelagu Skarbów® kilka miesięcy po zakończeniu głównej części programu.
W roku szkolnym 2019/2020 prowadzone są powtórne badania ewaluacyjne wśród młodzieży. Badanie tym razem dotyczy uczniów klas 7 i 8 szkół podstawowych na terenie całego kraju.
